Η έννοια της πειθαρχίας στη σύγχρονη Ελλάδα είναι φορτισμένη αρνητικά για πολιτικούς λόγους. Οι λόγοι αυτοί ξεφεύγουν από τη θεματολογία της παρούσας ιστοσελίδας και δεν θα αναφερθούν στο παρόν άρθρο.
Υπάρχουν δύο έννοιες της πειθαρχίας μία “καλή” και μία “κακή”. Θα προσπαθήσουμε να τις παρουσιάσουμε μέσω παραδειγμάτων.
Μια από τις Κυριακές που μας πέρασαν, στα πλαίσια των Κυριακάτικων διασυλλογικών πρωταθλημάτων, η ομάδα μου τέθηκε αντιμέτωπη με σύλλογο του οποίου το εντευκτήριο γειτόνευε με αυτό της τοπικής λέσχης προσκόπων. Δεν έχει νόημα να αναφέρουμε την περιοχή αλλά μόνο το συμβάν.
Λίγο μετά την έναρξη της παρτίδας (10:30) και ενώ στο χώρο των αγώνων επικρατούσε απόλυτη σιωπή, ακούστηκαν φωνές από τον προαύλιο χώρο. Το εντευκτήριο του σκακιστικού σωματείου και αυτό των προσκόπων φιλοξενείται σε σχολικό κτίριο. Και οι φωνές που ακούστηκαν προέρχονταν από τα μικρά παιδιά και τους υπευθύνους των προσκόπων, οι οποίοι έκριναν σωστό να φωνάξουν μεγαλόφωνα επί μακρόν τα συνθήματά τους ακριβώς απ’ έξω από την αίθουσα των αγώνων.
Ο διαιτητής της συνάντησης βγήκε από τον αγωνιστικό χώρο και έκανε έκκληση για ησυχία η οποία έγινε δεκτή με γέλια κυρίως από τους ενηλίκους υπευθύνους! Αξίζει να σημειωθεί ότι το προαύλιο του σχολείου ήταν πολύ μεγάλο και ότι η ίδια συγκέντρωση των προσκόπων στην άλλη άκρη του θα γινόταν ελάχιστα αντιληπτή από τους σκακιστές. Το σκηνικό επαναλήφθηκε και πάλι γύρω στις 2 το μεσημέρι πάνω στη λήξη των παρτίδων αλλά με μια διαφορά, οι φωνές ήταν πολύ λιγότερες και προέρχονταν κυρίως από τους ενηλίκους.
Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί κάποιοι γονείς στέλνουν τα παιδιά τους στους προσκόπους. Θέλουν να τα δουν ντυμένα ομοιόμορφα στρατιωτάκια; Θέλουν να εκπαιδευτούν τα παιδιά τους στο να φωνάζουν δυνατά; Μήπως θέλουν να τα δουν να υπακούν σε εντολές;
Αυτός είναι ο ορισμός της κακής πειθαρχίας. Η πειθαρχία σε κάποιον ανώτερο, που είναι ανώτερος χωρίς κανένα λόγο. Πειθαρχία ακόμα και σε βλακώδεις εντολές, όπως το να φωνάζουν ενοχλώντας τους διπλανούς τους.
Η έννοια της σκακιστικής πειθαρχίας είναι εντελώς διαφορετική. Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι αποφάσεων. Ο παίκτης καλείται να συλλέξει πληροφορίες από τη σκακιέρα, να τις επεξεργαστεί κατάλληλα, να εκτιμήσει τις συνέπειες των υποψήφιων κινήσεών του και τέλος να αποφασίσει πώς θα συνεχίσει την παρτίδα. Αυτή η αλυσίδα αποφάσεων αποτελεί τη βάση της καλλιέργειας της πειθαρχίας, σε αντίθεση με τη λήψη αποφάσεων βασισμένων στην τύχη ή την αναρχία ή το κατεστημένο.
Πειθαρχία σημαίνει να μπορέσει το παιδί που ασχολείται με το σκάκι να συνεκτιμήσει όσο καλύτερα μπορεί διάφορες παραμέτρους και να λάβει μια λογική απόφαση. Να συνεκτιμήσει τη θέση στη σκακιέρα, με το χρόνο που απομένει στο ίδιο και τον αντίπαλό του και να λάβει μια υπεύθυνη απόφαση για την οποία φέρει την αποκλειστική ευθύνη.
Δεν είναι καθόλου εύκολο να μάθει ένα παιδί δημοτικού να εκτελεί την παραπάνω διαδικασία συνειδητά και σε κάθε κίνηση μιας παρτίδας. Αντίθετα είναι πάρα πολύ εύκολο να στοιχίσεις σε μια ουρά παιδιά δημοτικού και να τα μάθεις να ουρλιάζουν κάποιο σύνθημα.
Μήπως στο σκάκι δεν υπάρχει ιεραρχία; Φυσικά και υπάρχει και μάλιστα οι σκακιστές την σέβονται πολύ περισσότερο από οποιοδήποτε στρατιωτικού τύπου θεσμό. Όλοι οι σκακιστές υπόκεινται σε αξιολόγηση των παρτίδων τους και ανά πάσα στιγμή οποιοσδήποτε μπορεί να δει τις επιδόσεις τους. Η ιεραρχία αυτή έχει την αξία της σε καθαρά σκακιστικά θέματα και τα παιδιά την σέβονται χωρίς να γίνεται αναφορά σε αυτή στο μάθημα.
Ο σεβασμός προς τον ιεραρχικά ανώτερο εμπνέεται και δεν επιβάλλεται. Στο σκάκι μάλιστα η ιεραρχία προκύπτει αξιοκρατικά, ακριβώς δηλαδή όπως θα έπρεπε τα παιδιά μας να μάθουν να την σέβονται…